عنوان : بيان ويژگيها و علل اساسي شكل گيري انقلاب اسلامي - ضرورت تلاش انديشمندان در تبيين انقلاب اسلامي
نوع : مصاحبه
تاریخ شمسی : جمعه 2 دي 1357
تاریخ قمری : 22 محرم 1399
جلد : 5
متن :
سئوال : [حركت اسلامي را در مقايسه با زمان پيامبر چگونه مي بينيد؟]
جواب : حركت كنوني ايران نمونه اي است از حركت صدر اسلام ؛ كه در يك مدت كوتاهي ،تاثيري بسيار عميق و طولاني بر جاي خواهد گذاشت .
-[با وجود روحيه ياس و نااميدي كه در مردم ملاحظه مي شد، گسترش اين حركت جديد از چه چيزي ناشي مي شود؟]
-اين ياس در عموم كشورهاي اسلامي بود؛ براي اينكه تبليغات غربي و تبليغات اجنبي به قدري شديد شده بود كه تمامي اهالي ممالك اسلامي را تحت سيطره آنها برده بود؛ و ازاين جهت احتمال نجات در مردم اصلا وجود نداشت . حالا با اين حركت و نهضتي كه پيدا شد، احتمال آن است كه ساير ممالك هم متصل و ملحق بشوند؛ نه تنها احتمال ، بلكه نزديك به اطمينان است ، كه مسلمين از اين سيطره نجات يابند؛ و از خداوند، نجات وتحقق آمال مسلمين را آرزو دارم .
-[آيا پيش بيني مي كنيد كه حركت اسلامي ايران استمرار پيدا كند و به ساير كشورها نيز سرايت نمايد؟]
-استمرار اين جنبش از ناحيه مسلمانان ايران - قطعا - خواهد بود؛ اما ايران محتاج به كساني است كه از خارج كمك كنند؛ كمك تبليغاتي كنند، نويسندگان بزرگ ، اداي دين كنند.در چنين مشكلاتي به واسطه قلمهاي تواناي خود، مسائل را مطرح ، به مردم خود و به ساير مردم جهان برسانند، و اين از موجبات تقويت روحي مردم ايران خواهد بود، تا آنهاهم در استمرار خود ثابت قدم بشوند. -[من در سالهاي 1950 و 1951 "در اوج مبارزات مردم ، عليه انگليسي ها" در ايران بودم و اولين كتاب خود را درباره ايران نوشتم . (1) نظر شما در مورد تفاوت مبارزات ، در آن سالها و مبارزات كنوني چيست ؟ و چرا امپرياليسم جنبش را در آن سالها شكست داد؟]
-نظر من اين است كه جنبش فعلي خيلي عميقتر است ، تا جنبش زمان مرحوم دكتر مصدق .جنبش در آن وقت صرفا سياسي بود؛ و الان در جنبش جنبه ديني غلبه دارد. در مملكت ايران ، مردم همه مسلمان هستند. اقشار زيادي از سياست بيخبرند؛ اما به دين علاقه دارند.تمام دهات - كه خوب است برويد و ببينيد - همين شعارهاي شهر را مي دهند ودرخواستهاي آنان را دارند. تمام مردم از كوچك - طفل دبستاني - تا پيرمرد در حال نزع ، (2) يكصدا همين مطلب را مي گويند. اين درخواستها و شعارها به طوري ملي شده است ، كه كسي نمي تواند مناقشه كند. اين جنبش داراي يك معناي اسلامي - سياسي است ؛ و جنبش گذشته فقط سياسي بود. جنبش كنوني عمقش بيشتر، و اميد به پيروزي اش بيشتر است ؛ اميد كه اين نهضت را نتوانند خاموش سازند.
-[ما هم اميدواريم كه اين جنبش پيروز شود. من واقعا از اينكه شما به من فرصت چنين بحثي را داده ايدمفتخرم ؛ اما همه ما از خود مي پرسيم كه آيا اين جنبش به اهداف خود مي رسد؟ بسياري از ما نگرانيم كه اين جنبش ممكن است به اهداف خود نرسد؛ دشمنان ما نسبت به گذشته خيلي ورزيده تر هستند. مسئله تنها شاه نيست ؛ ايران يك كشور بزرگ صادركننده نفت است ؛ ايران پليس منطقه و محافظ منافع امپرياليستهاست ؛ عضو يك پيمان نظامي است . در آن موقع كه من در ايران بودم عوامل رهبري سياسي در جنبش بودند، و عوامل رهبري مذهبي هم بودند. الان سرتاسر رهبري جنبش ، اسلامي است . در آن زمان رهبري سياسي و مذهبي از هم جدا بودند "كه مقصود كاشاني و مصدق است "؛ اما حالا اين رهبري "سياسي - ديني " واحد است و يك رهبري وجود دارد. اما دشمنان نيز الان متحدند؛ تمامي منطقه را زيرنفوذ خود دارند. حالا كه اين جنبش در ايران رخ داده است دنياي غرب غافلگير شده است .
چند سال قبل من شاه را در ايران ملاقات كردم . همه تصور مي كردند كه اوضاع تثبيت شده است . سئوال اين است كه چرا اين وضع اتفاق افتاد؟ چگونه اتفاق افتاد؟ و اين توسعه عظيم جنبش از كجاناشي مي شود؟]
-اين قدرت ، ناشي از اسلام است . در زمان كاشاني - مصدق ، اصل سياست بود. جنبه هاي سياسي جنبش قوي بود. در زمان كاشاني ، هم به وي نوشتم و هم گفتم ، كه بايد جنبه هاي ديني را توجه كنيد. نتوانستند و يا نخواستند. ايشان به جاي تقويت جنبه هاي ديني و به جاي آنكه جهات ديني را به جهات سياسي غلبه بدهند، خودشان سياسي شدند؛ رئيس مجلس شدند، كه اشتباه بود. من گفتم كه بايد براي دين كار كنند نه آنكه سياسي بشوند.
اما حالا جنبش در همه جهات ، ديني است ، اسلامي است ؛ سياست هم داخل آن است . اسلام ، دين سياسي است ؛ سياست در بطن اين جنبش است . خوب است حالا هم سري به ايران بزنيد و ببينيد - از نزديك - كه امروز چيست و آن روز چه بود. مشكلات زياد است ؛ ابرقدرتها هستند، و همه نگرانيها را از جنبش ما دارند؛ اما كاري نمي توانندبكنند، مگر بخواهند به زور، نيرو پياده كنند. ما ضعيف هستيم و از نظر نظامي نمي توانيم با آنها مقابله كنيم ؛ وگرنه آنها با دست دولتها، با كودتاي نظامي ، با دولت نظامي و غيره - حتي با كودتاي نظامي و از بين بردن خود شاه هم - نمي توانند موفق بشوند. عمق جنبش به حدي است ، كه اين مسائل حل شده است ؛ دولت نظامي و حكومت نظامي حل شده است ؛ مردم اعتنايي ندارند. امروز مردم براي اسلام فرياد مي زنند، آن روز براي نفت بود؛ فرق است وقتي كه مردم براي منفعت ، جنبش مي كنند يا براي خدا. جنبش در آن روز مادي بود، و جنبش امروز معنوي است ؛ لذا كاملا شبيه صدر اسلام است ، و ما به موفقيت آن اميدوار هستيم .
نه اينكه نگراني نداريم . البته در چنين مبارزه اي نگرانيهايي هست ؛ همه مراكز سياسي دنيا به ايران توجه دارند؛ مي خواهند جنبش ايران را خرد كنند. نه اينكه ندانيم و نگران نباشيم ؛ اما ما احراز تكليف شرعي كرده ايم ؛ احراز امر الهي داريم ؛ اين همان منطق صدراسلام است ؛ همان منطق است كه اگر كشته شويم به بهشت مي رويم ، اگر بكشيم به بهشت مي رويم ؛ اگر شكست بخوريم به بهشت مي رويم ، اگر شكست بدهيم به بهشتمي رويم ؛ لذا از شكست نمي ترسيم ؛ لذا ما ترسي نداريم . قضيه ما سياسي صرف نيست ؛ما با منطق اسلام پيش مي رويم ، از شكست ترس نداريم . رسول اكرم - صلي الله عليه وآله - هم در بعضي غزوات شكست خورد. ما با شمشير خدا به جنگ مي رويم ؛ ترس نداريم . نهضت ادامه خواهد يافت .
-[چگونه اين وضع اتفاق افتاد؟ ناظريني كه به ايران نگاه مي كنند و اوضاع ايران را بررسي مي كرده اند،نمي توانند اين حركت عظيم را باور كنند. اين اولين نمونه در تاريخ است ؛ خصوصا تنها نمونه اي است كه از راه دور جنبش ، رهبري و كنترل مي شود. عظمت اين جنبش از كجا ناشي مي شود؟]
-جزيره ثبات و آرامش ايران همراه با اختناق بود. هر اختناقي انفجاري را به وجودمي آورد. اختناق همگاني به دنبالش انفجار همگاني است . مردم از هر جهت در فشاربودند؛ همه انتظار خروج از اين فشار را داشتند؛ و همه اميدشان رفتن شاه شده بود. اگرمتوجه و مطلع باشيد و به ياد بياوريد، در زمان رضاخان بعد از آن همه فشارها، وقتي نيروهاي متفقين از سه طرف به ايران حمله كردند و ايران را اشغال كردند، تمام زندگي مردم ، همه چيز مردم در خطر افتاد؛ اما چون رضا شاه رفت ، همه خوشحال بودند؛ چرا كه فشار و اختناق باعث يك رنج بزرگي شده بود كه براي رهايي از آن رنج بزرگ رنجهاي ديگر را تحمل مي كردند. اين حالت اختناق و رنج عمومي در زمان اين شاه بيشتر شد.جهات متعدده اي پيش آمد كه مردم به شدت در رنج بودند. سازمانيها [ساواكيها] و سايرمراكز و عمال دولتي ، چنان با مردم رفتار كردند كه براي همه يك عقده شد، و اين عقده عمومي شد؛ به طوري كه همه منتظر يك نيشتر بودند كه اين عقده بشكافد و همه بيرون بريزند. اين عقده را روحانيت بيرون ريخت . من زبان مردم را مي فهمم و نهادهاي جامعه را مي شناسم . با زبان مردم صحبت مي كنم و از نهان آنها سخن مي گويم . تمام نقاط ضعف پنجاه ساله را - كه حاضر در قضايا بوده ام - انگشت مي گذارم ؛ مطلع بودم ، ناظر بودم . همه مردم در حال انفجار بودند، همه منتظر بودند. اين حالت استبدادي ، انفجار را به فعليت رساند؛ قيام روحانيت باعث انفجار شد.
-[گفته اند كه احتمال نمي رود امريكايي ها در ايران دخالت نظامي كنند. اگر ارتش نتواند با مردم مقابلهكند و آنها منافع خود را در خطر قطعي ببينند، آيا احتمال دخالت نظامي نمي دهيد؟]
-اينها از هجومهاي سابقي كه در ايران شده است تجربه آموخته اند؛ مي دانند كه با حمله نظامي ممكن است پيش ببرند، اما بقا و دوام ندارد. در مملكتي كه تمامي ملت مخالفند،مهاجم ممكن است پيش ببرد، اما نمي تواند باقي بماند. تمامي ملت ، آنها را از بين مي برند. آنها كارشناس دارند اوضاع را بررسي كرده و مي كنند، و اين قضايا را مي دانند . . .اين كار را نمي كنند؛ اگر بكنند كاملا شكست خواهند خورد.
-[از اينكه وقت شما را گرفته ام پوزش مي طلبم . هر وقت مايل بوديد كه بحث پايان يابد بفرماييد. ]
-دو مطلب است كه بايد به شما تذكر بدهم .
نكته اول : در اين نهضت - كه يك نهضت اسلامي است - يك ملت مظلوم ، در برابراين جبارها كه مي خواهند همه ملت را از بين ببرند، قيام كرده است . چه شد كه علماي "الازهر" با ملت مخالفت ، و با شاه موافقت كردند؟ با علمايي كه با زور و جور موافقت كردند - عليه مظلومين - چه مي شود كرد؟
نكته دوم : از شما كه يك نويسنده توانايي هستيد، مي خواهم كه اگر مي توانيد برويدايران را ببينيد. اين مظالم را بررسي كنيد؛ از تمامي طبقات سياسي ، بازاري ، رعايا،ارتشيها - خصوصا افسران در درجات پايين و جوان - ادارات دولتي ، كارمندان دولت ، هركس كه مي خواهيد انتخاب كنيد و از آنها سئوال كنيد وضع چه بود و چه شد و وضع اكنون چطور است ؟ بعد كه مطلب به دست آمد، كتابي - مثل سفر قبلي خودتان - درباره ايران بنويسيد و منتشر كنيد. كه امر پشتيباني از ملت ايران و اداي دين شما مي باشد.
-[من شاه را در سال 1975 ملاقات كردم ؛ بحث زياد و شديد و تندي با او داشتم . وقتي به او گفتم كه سئوال زيادي از شما دارم ، او نيز گفت سوالات زيادي از شما دارم . او مي دانست كه دوست عبدالناصر بودم وراجع به عبدالناصر سوالات زيادي از من كرد. شاه وقتي از خودش و انقلاب شاه و ملت و آرزوهايش صحبت مي كرد، به او گفتم چرا هر كجا مي رويد با مخالفت جدي جوانان كشور روبه رو هستيد و بامخالفت و نفي رژيم شاه روبه رو مي شويد؟ جوانان ، آينده مملكت هستند؛ آنها چرا با شما مخالفند؟من احتياج ندارم بروم ايران تا بدانم وضع چگونه است ؛ من اوضاع را مي دانم . من دوست نزديكعبدالناصر بودم و با رژيم شاه مخالفت داشتيم . اما درباره علما؛ اين اولين جنبش در اسلام است كه علناضد رژيم ، قيام كرده است . آنچه كه جنبش را مهم كرده است ، همين است كه اولين حركت ضد دولت است .
علماي "الازهر" متاسفانه كاملا مطيع اوامر دولتند؛ از زمان عثمانيها چنين بوده است ؛ بلكه از ابتداي خلافت چنين بوده است . دولت همه چيز را كنترل مي كند؛ به همين دليل است كه برخي از كمونيستهامي گويند، و به ما حمله مي كنند، كه مذهب ، وسيله و ابزار دولت براي اجراي اغراض وي مي باشد. ]
-يكي از خصوصيات مذهب شيعه ، همين است كه در هيچ عصري از اعصار، تابع دولت نبوده است ؛ و در برابر دولتها ايستاده است . بزرگان خود را به كشتن داده است . چنين مذهبي است كه مي تواند معرف اسلام باشد و اسلام را ارائه دهد، و در برابر ساير تزهاي كمونيستها عرض اندام كند و نشان بدهد كه دين افيون جامعه نيست و علما تابع دولتهانيستند.
-[قبول مي كنم كه اين حركت ، حركتي است مذهبي . برنامه شما بعد از رفتن شاه چيست ؟ اين برنامه بايديك برنامه سياسي باشد. انتقال از يك حركت خالص مذهبي به يك حالت سياسي و يا سياسي -مذهبي ، چگونه انجام پذير است ؟]
-مذهب ما يك مذهب سياسي است . علماي مذهب از سياست اطلاع دارند. در مملكت ما قحط الرجال نيست ؛ رجال دانشمند مسلمان مدير، در همه رشته ها داريم . بعد از رفتن شاه ، يك دسته دزد مي روند و يك دسته امين و كاردان به جايشان خواهند نشست .
-[يك سئوال شايد كمي شخصي دارم كه مطرح كنم ؛ چه شخصيت يا شخصيتهايي - در تاريخ اسلامي ياغيراسلامي - غير از رسول اكرم "ص " و امام علي "ع " شما را تحت تاثير قرار داده است و روي شما موثربوده است ؟ و چه كتابهايي - بجز قرآن - در شما اثر گذاشته است ؟]
-من نمي توانم به اين سئوال الان جواب بدهم . احتياج به تامل دارد. كتابهاي زيادي ماداريم ؛ شايد بتوان گفت در فلسفه : ملاصدرا، از كتب اخبار: كافي ، از فقه : جواهر. علوم اسلامي ما خيلي غني هستند؛ خيلي كتب داريم . نمي توانم براي شما احصا كنم .
پانویس :
بزرگتر کوچکتر