21 آذر
تأسیس دولت خودخوانده "فرقه دموکرات" در آذربایجان(1324 ش)
همزمان با حضور نیروهای بیگانه در ایران در جریان جنگ جهانی دوم، در نقاط مختلف کشور اغتشاشاتی بروز کرد که غائله آذربایجان از مهم‌ترین آنها بود.
جعفر پیشه‌وری نماینده اول تبریز پس از رد شدن اعتبارنامه‌اش در مجلس، به آذربایجان رفت و طی بیانیه‌ای بر خودمختاری آذربایجان تاکید کرد.
وی سپس درتبریز فرقه(حزب) دموکرات را تاسیس کرد.
در همان روز حزب توده آذربایجان، نیز الحاق خود را به فرقه دموکرات اعلام و از تجزیه آذربایجان حمایت نمود.
(تصویر؛ پیشه‌وری در حال مطالع روزنامه آذربایجان؛ روزنامه رسمی دولت وابسته به خود)
این اقدام که با حمایت‌های شوروی صورت گرفته بود با حمایت حزب کمونیست شوروی و حزب توده ایران مواجه گردید.
اما فرقه دموکرات آذربایجان، پس از یک سال درگیری با دولت، در آذرماه 1325ش، پس از شکست از قوای دولتی، منحل گردید.
پیشه‌وری سپس به آن سوی رود ارس گریخت.
وی چون با سیاست‌های شوروی بیشتر آشنا شد، از اقدام خود برای تجزیه آذربایجان پشیمان شد اما به طرز مشکوکی کشته شد و فرصت نیافت دیدگاه‌های جدید خود را بازگو کند.
هرچند حمایت حزب توده از اقدام فرقه دموکرات، به دلیل وابستگی توده‌ای‌ها به شوروی امری بدیهی می‌نمود، اما از آن شگفت‌انگیزتر، حمایت «حزب ایران» از این فرقه بود.
حزب ایران، که با فعالیت دانشگاهیانی چون، احمد زیرک‌زاده، کریم سنجابی، مهندس حسیبی، مهدی بازرگان و الهیار صالح در زمان حضور قوای اشغالگر متفقین در ایران تشکیل شده بود، توانسته بود با شعارهای میهن‌پرستی، ایران ستائی و ناسیونالیستی، محبوبیتی در بین مردم کسب کند.
اما همزمان از اقدامات تجزیه‌طلبانه حزب دموکرات، حمایت می‌کرد! حمایت حزب ایران از فرقه دمکرات، به شدت به کاهش محبوبیت نسبی آن در جامعه منجر شد.
پس از انحلال فرقه دموکرات، سران حزب ایران با پیوستن به جبهه ملی کوشیدند، در جریان نهضت ملی شدن نفت، وجاهت خود را نزد جامعه بازسازی کنند.