قیام مردم تهران علیه روسها و قتل "گریبایدوف" (1207 ش)
قیام مردم تهران علیه گریبایدوف و حادثه تسخیر سفارت روسیه از وقایع مهمی است که پس از شکست ایران در جنگ دوم ایران و روس، بیداری و غیرتمندی مردم تهران را نشان میدهد.
از این رو به طور اجمال به زمینهها و روند وقوع این حادثه اشاره میکنیم.
دور دوم جنگهای ایران و روس، با خیانت تعدادی از درباریان و تدبیر انگلیسیها به شکست ایران انجامید.
انگلیس گرچه با روسیه در عرصههای جهانی رقابت داشت اما در حین جنگ دوم ایران و روس، با افزایش قدرت فرانسه در جهان، مواجه بود.
در همان ایام، ناپلئون به روسیه لشکرکشی کرده بود و اگر به پیروزی میرسید منافع انگلیس را هم تهدید میکرد.
همزمان با درگیری روسها با ناپلئون، مسلمانان مناطقی که در قرارداد گلستان به روسیه منضم شده بود، طی نامهها و شکوائیههای متعددی ظلم و ستم روسها به خود و نوامیسشان را به اطلاع مردم ایران می رساندند.
در مقابل، با فتاوای جهاد علمای عظام و رهبری آیتالله مجاهد، طوایف بسیاری از مردم ایران آماده جهاد با روسها و جبران شکست پیشین شدند و به این شکل جنگ دوم ایران و روس آغاز شد و نیروهای مجاهد، روسها را تا گرجستان عقبرانده و حتی تفلیس را محاصره کردند.
در مقابل، انگلیس شکست روس ها از ایران را به منزله تضعیف آنها در برابر ناپلئون تلقی میکرد، بنابراین بر خلاف معاهدهای که با ایران داشت، تصمیم گرفت به جای کمک به ایران، ابتدا دربار فتحعلیشاه قاجار را در پشتیابی جبهههای نبرد به تعلل واداشته و در نهایت با تضعیف قوای ایران، یک قرارداد ننگین را به نفع روسها بر ایران تحمیل کند.
کارگزار این تمهیدات و انعقاد این معاهده ننگین که به ترکمانچای موسوم شد، میرزا ابوالحسن ایلچی، خواهرزاده ابراهیمخان کلانتر بود که یهودی به ظاهر نومسلمان، عضو تشکیلات فراماسونری، تابع دولت انگلیس و از قضا اولین وزیر خارجه ایران بود.
انعقاد این قرار داد تحمیلی، یکبار دیگر روحیه مردم مسلمان ایران را جریحه دار کرد.
همزمان گریبایدوف خواهرزاده تزار روسیه به عنوان سفیر این کشور وارد تهران شد تا بر اجرای مفاد قرارداد نظارت کند.
یکی از مواد قرارداد ترکمانچای، بازگشت مردم سرزمینهای جدا شده از ایران، به آن مناطق بود.
در همین حال، شماری از زنان مسلمان گرجی که در ایران ازدواج کرده بودند، حاضر نشدند خانواده خود را رها کنند و به گرجستان بازگردند.
گریبایدوف دستور داد آنان را به زور به سفارت روسیه برده و به گرجستان منتقل نمایند.
در مقابل، میرزا مسیح مجتهد از روحانیون برجسته تهران، طی خطبههایی غیرت مردم تهران را به جوش آورد و آنان را به دفاع از نوامیس مسلمانان فرا خواند.
مردم تهران نیز با تظاهراتی اعتراضآمیز به سفارت روسیه رفتند.
در مقابل مأموران سفارت به سوی مردم تیراندازی کردند و سه تن از آنها را به شهادت رساندند.
با این اتفاق بیش از پیش خون مردم به جوش آمد.
آنها سفارت روسیه را تسخیر کردند و گریبایدوف و شماری از همراهان او را کشتند.
در پی این حادثه، فتحعلی شاه قاجار به شدت از خشم روسها بیمناک شد و برای جلوگیری از بروز جنگی دیگر، هیئتی را برای عذرخواهی به روسیه فرستاد.
در آن زمان چون روسها با عثمانی وارد جنگ شده بودند، ورود به جنگی دوباره با ایران را برای خود ناممکن میدیدند.
از این رو، عذرخواهی فتحعلی شاه را پذیرفتند.
دربار ایران هم برای جلب رضایت بیشتر روسها، میرزامسیح مجتهد را به عتبات در عراق تبعید نمود.