2 ربیع الثانی
قتل عبدالله بن معتز در زندان مقتدر عباسى ( 296 ق)
در دوّمین سال خلافت مقتدر بالله ( هجدهمین خلیفه عباسی) گروهی از فرماندهان سپاه و سرکردگان نظامی و سیاستمداران درباری، بر خلع مقتدر از خلافت و نصب عبدالله بن معتز بن متوکل عباسی به جای وی مصصم شدند.
"حسین بن حمدان"، که از حمدانیان شیعه شمال عراق و یکی از گردانندگان اصلی این کودتا بود، در یک تهاجم خود، "عباس بن حسن"، وزیر اصلی خلافت را کشت و سپس به سوی مقتدر رفت، تا وی را تسلیم نماید.
مقتدر در آغاز، مشروط بر این که وی زنده و سالم بماند و خون کسی بر زمین ریخته نشود، پیشنهاد آنان را پذیرفت ولی هنگامی که در بیرون کاخ خود سرگرم بازی بود و متوجه گردید که حسین بن حمدان، به سوی او میآید و قصد دستگیری وی را دارد، از او گریخت و به درون کاخ خویش پناهنده شد و در را از درون بست و بر آن قفل محکمی نهاد.
حسین بن حمدان برگشت و به همراه فرماندهان و امیران مخالف مقتدر در خانه "مخرم" (دار الوزاره( گرد آمده و با عبدالله بن معتز عباسی بیعت کردند و وی را به "مرتضی باللّه" و به قولی به "المنتصف باللّه" ملقب ساختند و "محمد بن داوود" را به وزارتش برگزیدند.
حسین بن حمدان، بار دیگر مأموریت یافت که مقتدر را از قصر بیرون آورد و به خانه "ابن طاهر" منتقل کند و از او برای عبدالله بن معتز بیعت گیرد، ولی هنگامی که به کاخ وی نزدیک شد، با تهاجم خدمت کاران و محافظان وی روبرو گردید و میان آنان زد و خوردهایی روی داد و در نتیجه هواداران مقتدر عباسی از تحویل وی به حسین بن حمدان امتناع کردند و حسین بن حمدان را بدون دست یابی به هدف مورد نظرش برگرداندند.
حسین بن حمدان که از گردانندگان اصلی این تغییر و تحول بود، پس از ناکامی از دستگیری مقتدر عباسی، راه "موصل" را در پیش گرفت و به آن سو حرکت کرد.
با رفتن وی، مخالفان مقتدر عباسی دچار تردید و سستی شدند و اختلاف میان هواداران مقتدر و عبدالله بن معتز بالا گرفت و در نتیجه عبدالله بن معتز، قصد حرکت به سوی "سامرا" نمود، ولی فرماندهان و امیران، همراهیش نکردند.
ناچار، به خانه "ابو عبدالله بن جصاص" پناهنده شد و پس از چند روز هرج و مرج در میان سپاهیان و توده مردم، مقتدر عباسی مجدداً حکومت را به دست گرفت و مخالفان را سرکوب و بسیاری از هواداران عبدالله بن معتز را دستگیر و اعدام کرد و برخی از آنان، از جمله خود عبدالله بن معتز و ابن جصاص را دستگیر و زندانی نمود.
ابن جصاص، برای رهایی خویش اموال فراوانی در اختیار مقتدر گذاشت.
از جمله، مبلغ شانزده میلیون درهم به مقتدر عباسی داد، تا مقتدر وی را آزاد کرد ولی عبدالله بن معتز در زندان بماند و مدت حبسش چندان طولانی نشد، که مأموران مقتدر عباسی با آزار و شکنجههای توان فرسا، وی را در زندان از پای درآورده و به قتلش رساندند و جسد بیجانش را به خانوادهاش تحویل دادند.
کشته شدن عبدالله بن معتز، مصادف بود با دوّم ربیع الآخر سال 296 قمری.
(1)
1-نک: البدایة و النهایة، جلد 6، جزء 11، ص 121؛ تجارب الامم، ج 5،ص 49؛ وقایع الایام، ص 227